Het buitenlands beleid van de VS onder Trump beïnvloedt de geopolitieke risico’s

De waarden van de MAGA-beweging veranderen het buitenlands beleid van de VS

De terugkeer van Donald Trump en zijn MAGA-beweging naar het presidentschap van de VS heeft niet alleen een grote impact gehad op de wereldeconomie en -handel, maar ook op de geopolitieke situatie. Dat komt vooral door een radicale verschuiving in het beleid van de VS. Die verschuiving is een weerspiegeling van een Amerikaanse regering die op basis van totaal andere waarden te werk gaat dan de rest van de Westerse wereld voor wat betreft internationale samenwerking, autoritaire standpunten en de tendens om economisch nationalisme boven vrije handel te kiezen. Bovendien is het tempo van de veranderingen ongekend hoog. Zo heeft Trump zijn groeiende presidentiële macht gebruikt om eenzijdig 140 uitvoerende bevelen uit te vaardigen, ondanks de Republikeinse meerderheid in het Congres. Dat is het hoogste aantal ooit binnen de eerste 100 dagen van een Amerikaanse president.

Geopolitieke risico’s veranderen onder een dominant machtsevenwichtparadigma

Het standpunt van de regering Trump over wereldaangelegenheden is duidelijk gebaseerd op harde militaire macht. Dat is in lijn met het Russische wereldbeeld en de dwingende Chinese aanpak waarbij grote mogendheden met de grootste militaire macht het recht hebben hun buren te domineren en hun invloedssfeer te verdedigen. Bovendien stemde de VS samen met Rusland in de VN en zijn er de beschuldigingen dat Oekraïne en niet Rusland de oorlog is begonnen. Verder is er ook de goedkeuring van Trump voor de territoriale ambities van Poetin, zijn bereidheid om het conflict te beëindigen eerder dan duurzame vrede te bereiken en de bilaterale gesprekken tussen Rusland en de VS waarbij Oekraïne en de EU worden buitengesloten. Voor Oekraïne betekenen deze recente ontwikkelingen een brutale ommekeer voor een belangrijke partner in het conflict en een sterke verslechtering van de betrekkingen tussen de VS en Oekraïne en van de trans-Atlantische relatie in het algemeen. Door vertragingen in de onderhandelingen over een vredesakkoord bestaat het risico dat de VS zich uiteindelijk terugtrekt uit het conflict in Oekraïne, waardoor het hele geschil onopgelost blijft en Oekraïne zonder militaire steun uit de VS valt, die broodnodige inlichtingen en technische ondersteuning omvat. Na decennia van onderinvestering in de defensie-industrie beschikt de EU op dit moment niet over de defensie- en militaire capaciteiten om deze vermindering aan Amerikaanse steun te compenseren.

Trump beloofde om binnen de 24 uur een einde te maken aan de oorlogen in Gaza en Oekraïne. Hoewel er na enkele weken een succesvolle wapenstilstand werd geïmplementeerd in Gaza, heeft Israël zijn offensief op Gaza intussen hervat en opgevoerd. Samen met het broze staakt-het-vuren in Libanon, de hoge spanningen op de Westelijke Jordaanoever, de verscherping van het conflict met de Houthi’s en de militaire operaties in Libanon en Syrië, zorgen deze gebeurtenissen ervoor dat de regionale spanningen weer toenemen. Het grootste risico voor de regio is echter nog steeds de onzekerheid rond het vermogen van de VS en Iran om tot een akkoord te komen over het Iraanse nucleaire programma. Mocht een compromis tussen de twee uitblijven, kan het risico op een regionaal conflict aanzienlijk vergroten.

Daar blijft de radicale geopolitieke verschuiving niet bij. De Amerikaanse regering praat openlijk over een overname van het Panamakanaal en Groenland, wat een bedreiging vormt voor haar bondgenoten op het militaire front. Bovendien bemoeit de VS zich met de binnenlandse politiek van haar bondgenoten (bv. binnen de EU) en beweert het dat het zich niet wil mengen in buitenlandse conflicten. Dat betekent dat het land niet langer wordt gezien als een betrouwbare veiligheidspartner voor de NAVO en andere Amerikaanse bondgenoten, zeker in Azië (Taiwan, Japan en Zuid-Korea).

De nieuwe Europese Commissie is verontrust door de Russische dreiging en een mogelijk einde van de veiligheidsgarantie van de VS. Daarom heeft ze haar beleidsprioriteiten radicaal verschoven van klimaatverandering naar defensie (concurrentievermogen en vereenvoudiging). Tijdens een speciale top in maart van dit jaar kwamen de EU-leiders overeen om de defensie-uitgaven aanzienlijk te verhogen en fiscale belemmeringen daarvoor te verminderen. Ze kwamen ook tot een akkoord om gezamenlijk tot 150 biljard EUR te lenen. Bovendien werken de EU en het VK nauw samen op het gebied van defensie. Dat blijkt uit de Frans-Britse ‘coalitie van bereidwilligen’, die tot doel heeft de vrede te waarborgen na een mogelijk vredesakkoord in Oekraïne. De samenwerking met andere liberale democratieën – waaronder Japan, Zuid-Korea, Australië en Canada – breidt ook steeds verder uit, aangezien zij te maken hebben met dezelfde terughoudendheid ten opzichte van de VS.

De rivaliteit tussen de VS en China is een bedreiging voor Azië

Azië bewapent zich momenteel snel, zowel China als bondgenoten van de VS (Japan, Zuid-Korea en Taiwan). De regio blijft het epicentrum van de ernstigste potentiële conflictrisico’s, vooral in het licht van de steeds meer gespannen rivaliteit tussen de VS en China. In de Zuid-Chinese Zee zijn de spanningen toegenomen als gevolg van regelmatige aanvaringen op zee tussen de Filipijnen en China. Taiwan, dat in de regio het grootste risico loopt op oorlog, blijft ondertussen de verhoogde militaire druk van China voelen. Net zoals voor de andere bondgenoten van de VS in Oost-Azië, is de transactionele aanpak van Trump in Taiwan uitgehold en heeft het veiligheidsengagement van de VS onzekerder gemaakt. Als gevolg daarvan plannen Japan, Zuid-Korea en Taiwan waarschijnlijk tijd te winnen door enkele toegaven te doen aan de VS en tegelijkertijd de defensie-uitgaven voor hun eigen bescherming te verhogen en de samenwerking met andere bondgenoten in de regio van de Indische en Stille Oceaan te ontwikkelen. Het Koreaanse schiereiland blijft ook een risico lopen door de geavanceerde ontwikkeling van kernwapens door Noord-Korea, het toegenomen afvuren van raketten en het recente wederzijdse defensieverdrag met Rusland. Meer nog, de oorlogsrisico’s gaan verder dan Oost- en Zuidoost-Azië zoals de recente escalatie van militaire aanvallen tussen India en Pakistan toont. Met name het opnieuw opgelaaide conflict tussen de twee kernmachten – waarbij India wordt gesteund door de VS en China een belangrijke bondgenoot is van Pakistan – getuigt van het risico van een nieuwe chaotische wereldorde en opkomende geopolitieke blokken, die het risico op conflicten rond onopgeloste geografische geschillen tussen landen kunnen vergroten.

Tot slot probeert Donald Trump de politiek van andere landen te beïnvloeden. Sterke leiders, zoals president Erdoğan in Türkiye en president Vučić in Servië, voelen zich gesterkt genoeg om hun eigen agenda na te streven. Ze weten dat Trump dat waarschijnlijk zou goedkeuren en dat de EU te druk bezig is met haar eigen prioriteiten en hen nog steeds nodig heeft voor haar nationale veiligheid. Türkiye is bijvoorbeeld lid van de NAVO, heeft een sterk leger en bevindt zich op een belangrijke locatie terwijl Servië onlangs de ontwikkeling van zijn lithiumreserves heeft goedgekeurd in een project dat erg onpopulair is. 

De isolationistische wending van de VS zal de wanorde in de wereld versnellen

De eerste maanden van Trumps tweede regering werden gekenmerkt door een snelle verschuiving in binnenlands en buitenlands beleid en een grote onvoorspelbaarheid. Dat zal de geloofwaardigheid en legitimiteit van de VS op de lange termijn waarschijnlijk aantasten terwijl Westerse landen nieuwe militaire allianties beginnen te bouwen zonder de wereldsupermacht. Deze herverdeling van de kaarten kan gunstig zijn voor China en ook voor de EU, maar alleen als de EU verenigd blijft en haar grondgebied kan verdedigen. Meer in het algemeen hebben recente ontwikkelingen duidelijk gemaakt dat het presidentschap van Trump het verval van de door de VS geleide internationale orde zeker versnelt door zijn ‘America First’-agenda, zijn onwil om veiligheidsgaranties te bieden aan Amerikaanse bondgenoten en zijn voorkeur voor transactionele deals en het gebruik van dwang. Als gevolg daarvan wordt een versnelling van de huidige trends verwacht, zoals versterkte militaire samenwerking met Rusland, Noord-Korea en Iran, en minder effectieve Westerse sancties. Maar ook een informeler en veranderlijker Globaal Zuiden dat zich regelmatig verzet tegen het Westen in verschillende kwesties en meer invloed opeist, de uitbreiding van BRICS, en meer conflicten in een wereld zonder een natie aan het roer. In deze onzekere en snel veranderende wereldorde is de kans op ontwrichtende gebeurtenissen groot. En in een wereld die gebaseerd is op een machtsevenwicht, zullen de zwakste landen de meeste gevolgen ondervinden.

Analisten: Pascaline della Faille – p.dellafaille@credendo.com; Raphaël Cecchi – r.cecchi@credendo.com; Jolyn Debuysscher – j.debuysscer@credendo.com; Louise Van Cauwenbergh – l.vancauwenbergh@credendo.com; Andres Hernandez Cardona – a.hernandez.cardona@credendo.com; Jonathan Schotte – j.schotte@credendo.com