Latijns-Amerika vormt de sleutel tot de wereldwijde groene transitie terwijl de regio de klimaatverandering steeds harder voelt

Latijns-Amerika is wereldleider op vlak van schone energie

Landen in Latijns-Amerika en zeker in Zuid-Amerika produceren minder broeikasgassen dan de rest van de wereld (zie onderstaande grafiek, waarbij de lichtgrijze lijn Zuid-Amerika voorstelt). Ook wat betreft de CO₂-uitstoot per capita doet Latijns-Amerika het goed. Venezuela is er het land met de hoogste CO₂-uitstoot per capita en bekleedt daarmee de 92e plaats in een lijst van 241 landen wereldwijd. De belangrijkste reden hiervoor is dat de Latijns-Amerikaanse economie slechts in kleine mate afhankelijk is van koolwaterstoffen. Daarbij heeft de regio ook het grootste aandeel van elektriciteitsproductie uit hernieuwbare energiebronnen. Volgens het Internationaal Energieagentschap is 30% van het totale energieverbruik in Latijns-Amerika afkomstig van hernieuwbare energiebronnen en dan voornamelijk van waterkracht. Dat staat in schril contrast met de rest van de wereld, waar hernieuwbare energie slechts 12% van het energieverbruik uitmaakt. Bovendien halen Paraguay, Uruguay en Costa Rica bijna 100% van hun elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen, wat van Latijns-Amerika de wereldleider maakt op vlak van schone energie.

Dit gezegd zijnde, zijn er nog vele andere mogelijkheden die kunnen worden onderzocht om het gebruik van hernieuwbare energiebronnen in de regio te vergroten. Zoals blijkt uit de onderstaande grafiek, is Latijns-Amerika nog steeds in grote mate afhankelijk van fossiele brandstoffen in vergelijking met hernieuwbare energiebronnen. Geothermische energie is een voorbeeld van een onderbenutte hernieuwbare energiebron die erg veelbelovend is voor de regio. Latijns-Amerika heeft namelijk een uitgebreid netwerk van vulkanen en geologische breuklijnen (de regio ligt op de Ring van Vuur). Geothermische bronnen zijn echter onvoldoende onderzocht en in de regio wordt amper 5% van hun geschatte potentieel gebruikt. Vooraleer deze optie verder te ontwikkelen, moet de regio regelgeving en beleid voorzien om investeringen te ondersteunen.

Blootstelling aan droogtes, overstromingen en hevige tropische stormen

Hoewel Latijns-Amerika wereldleider is op vlak van schone energie, is de regio erg blootgesteld aan de klimaatverandering. De afgelopen jaren kwamen er hevigere en frequentere droogtes, extremere tropische stormen en overstromingen van gletsjermeren voor. De hele regio wordt daar door getroffen, zij het in verschillende mate, zoals blijkt uit grafiek 2; de landen met de grootste kwetsbaarheid voor de klimaatverandering hebben een hogere score in de ND-GAIN-kwetsbaarheidsindex. Deze index geeft een beeld van de blootstelling van een land op de lange termijn, de gevoeligheid (bv. door afhankelijkheid van een sector die negatief beïnvloed wordt door klimaatgerelateerde gevaren of omwille van het deel van de bevolking dat bijzonder gevoelig is voor deze gevaren) en het vermogen om zich aan te passen aan de negatieve effecten van de klimaatverandering. Haïti heeft het hoogste indexcijfer van de regio aangezien het eiland het grootste risico loopt op droogtes, daarnaast ook kwetsbaar is voor tropische stormen en een laag aanpassingsvermogen heeft. Ook andere Caribische eilanden hebben een hoge score omdat vele in de orkaangordel liggen waar tropische stormen heviger en extremer woeden door de klimaatverandering. Dat heeft op zijn beurt in het bijzonder voor de kleinere Caribische eilanden grote economische gevolgen.

De hele regio heeft de laatste jaren ook te kampen met extreme droogtes die gerelateerd zijn aan de klimaatverandering en lokale ontbossing (zoals bijvoorbeeld in het Amazonegebied). Voor het derde jaar op rij werd Zuid-Amerika getroffen door het weerpatroon La Niña. Dat La Niña drie opeenvolgende jaren voorkomt is zeldzaam en was deze eeuw nog niet voorgevallen. De klimaatverandering is de hoofdverdachte voor dit veranderde weerpatroon dat vorige zomer voor droogtes en bosbranden heeft gezorgd in Chili, Paraguay en Argentinië. Ook Midden-Amerika is niet gespaard gebleven en heeft te maken gehad met een ‘droge corridor’, waarbij een gebied dat zich uitstrekt van het zuiden van Mexico tot Panama de afgelopen 15 jaar regelmatig extreme droogtes heeft gekend. Dat gebeurde in het bijzonder tijdens El Niño-jaren (een weerpatroon dat het tegengestelde is van La Niña en waarvan aan de hand van onderzoek vermoed wordt dat het extremer wordt door de klimaatverandering). Als gevolg van deze droogtes zijn de waterkrachtreserves kleiner, wat dan weer resulteert in problemen met de energievoorziening, zoals Brazilië in 2021 heeft ondervonden. Daarbij moeten cruciale transportroutes over rivieren regelmatig worden ingeperkt, zoals het geval is op de Paranárivier. Deze rivier is de tweede grootste van het continent en stroomt door Brazilië, Paraguay en Argentinië. Ook het Panamakanaal dreigt op te drogen. Droogtes en ongedierte als gevolg daarvan hebben tot slechtere oogsten geleid. Nu extreme droogtes de norm worden, zullen de water- en voedselvoorraden in veel landen in de regio onder druk komen te staan. Aangezien Latijns-Amerika een belangrijke exporteur van voedsel is, zal deze trend een grote impact hebben op de wereldwijde voedselzekerheid.
Tot slot heeft recent onderzoek aangetoond dat het continent bovendien erg kwetsbaar is voor overstromingen van gletsjermeren, voornamelijk in het Andesgebied (Peru, Bolivië, Argentinië, Colombia, Chili en Ecuador). Het aantal en de omvang van gletsjermeren is omwille van de klimaatverandering wereldwijd in sneltempo toegenomen sinds 1990. Bovendien is de bevolking die stroomafwaarts van deze gletsjermeren woont snel gegroeid. Daardoor is het Andesgebied het gebied dat het op een na hoogste risico ter wereld loopt op overstromingen van gletsjermeren waarbij een groot deel van de bevolking getroffen wordt. Enkel de Aziatische regio met hooggebergtes (High Mountain Asia) die voornamelijk in Pakistan, India en China is gelegen, is nog kwetsbaarder.

Lagere watervoorziening zal meer operationele risico’s inhouden voor bedrijven

Latijns-Amerika heeft de grootste watervoorraden ter wereld. Het merendeel van het watergebruik in deze landen is echter geconcentreerd in een paar regio’s met relatief beperkte voorraden die grotendeels afgelegen en ontoegankelijk zijn. Daarom is de regio gevoelig voor waterstress. Waterstress ontstaat wanneer de vraag naar water gedurende een bepaalde periode groter is dan de beschikbare hoeveelheid of wanneer het gebruik ervan wordt beperkt door de slechte kwaliteit. Volgens de ranglijst van de onderzoeksinstelling het ‘Water Institute’ van 2019, zijn er op dit moment nog geen Latijns-Amerikaanse landen die te maken hebben met extreme waterstress. De enige regio’s die daaronder lijden zijn Sub-Sahara-Afrika en het Midden-Oosten. In Latijns-Amerika heeft Chili het meest te maken met waterstress, gevolgd door Mexico. Water zal de komende jaren een prangende politieke kwestie worden, aangezien belangrijke industrieën die veel water verbruiken, zoals brouwerijen en land- en mijnbouw, meer kritiek krijgen van de bevolking door hun aandeel in drinkwatertekorten. Tot dusver werd de watervoorziening voor bedrijven nog niet ernstig getroffen door droogtes of waterstress dankzij langlopende waterleveringscontracten. Hier komt echter meer en meer kritiek op, in het bijzonder in Mexico en Chili. In Mexico heeft president Obrador al gedreigd brouwerijen te sluiten in het door droogtes getroffen noordelijk deel van het land. In Chili zullen er hoogstwaarschijnlijk besluiten inzake schaarse watervoorraden worden vastgelegd wanneer de grondwet wordt herschreven. In beide landen is er – net zoals in de rest van de regio – grote kans dat nieuwe regelgeving de toekomstige ontwikkeling van mijn- en landbouw zal hinderen.

Latijns-Amerika vormt de sleutel tot de wereldwijde energietransitie

Door de versnelde groene transitie is de vraag naar mineralen die cruciaal zijn voor de wereldwijde energietransitie het afgelopen jaar toegenomen. Tegelijkertijd wordt de wedloop om betrouwbare bevoorradingsbronnen steeds heftiger door de wereldwijde problemen met toeleveringsketens en toenemende rivaliteit tussen de VS en China. Als gevolg daarvan is Latijns-Amerika in de schijnwerpers komen te staan omwille van de omvangrijke voorraad strategische mineralen zoals lithium, koper, nikkel, kobalt en zeldzame aardmetalen. Daarbij blijft de regio zich neutraal opstellen bij geopolitiek machtsvertoon. Drie vierde van alle lithium ter wereld is in Zuid-Amerika te vinden, in de zogeheten lithiumdriehoek van Bolivië, Argentinië en Chili. Chili heeft de grootste voorraad koper ter wereld en Brazilië de op twee na grootste voorraad zeldzame aardmetalen (ongeveer 10% van het wereldwijde totaal). De voorraden van deze landen weerspiegelen de productie echter niet altijd. De lithiumvoorraden van Bolivië zijn bijvoorbeeld nauwelijks gecommercialiseerd en, zoals blijkt uit de onderstaande grafiek, is Brazilië slechts de zesde grootste producent van zeldzame aardmetalen. Er zijn verschillende grote hindernissen voor de productie. In de eerste plaats is het beleggingsrisico (in het bijzonder het risico van onteigening) in sommige Latijns-Amerikaans relatief hoog waardoor bedrijven bezorgd zijn over de contractuele rechten en economische spelregels. In deze context is grondstofgerelateerd nationalisme in opmars (zoals voor lithium in Bolivië en Mexico). Een ander complex gegeven is de toename van protesten en blokkades door lokale gemeenschappen. Zij ijveren ervoor dat het milieu word beschermd en dat een deel van de opbrengsten uit de lokale mijnbouwactiviteiten naar hen vloeit. Annuleringen van projecten of wijzigingen in overheidscontracten kunnen vaak voorkomen na grote protesten door lokale gemeenschappen.

Klimaatproblemen zijn een heet hangijzer in Latijns-Amerika

Sociale conflicten als gevolg van onvrede bij de lokale gemeenschap over projecten komen al lang voor in Latijns-Amerika, zeker in de koolwaterstoffen- en mijnbouwsector. De afgelopen jaren zijn ontginningsprojecten voortdurend onder vuur genomen door milieuactivisten, waarbij mijnbouw- en olieprojecten (of hun uitbreiding) in Panama, Argentinië en Ecuador door onrusten zijn stilgelegd. De recent verkozen linkse regeringen in Brazilië, Chili, Peru en Colombia reageren op de milieudruk door een krachtiger milieubeleid te voeren. Over het algemeen lijkt het echter waarschijnlijk dat vooruitgang op het gebied van milieuwetgeving zal worden afgeremd door een gebrek aan politieke meerderheid en de economische noodzaak om investeringen aan te trekken. Dit gezegd zijnde, is Brazilië duidelijk op de voorgrond getreden sinds de verkiezing van Lula. Hij zal de goedkeuring van voormalig president Bolsonaro om grote oppervlaktes te ontbossen voor landbouwbedrijven waarschijnlijk terugdraaien. Ook de betrekkingen met de EU, de meest actieve regio op vlak van de strijd tegen de klimaatverandering, verbeteren. Duitsland en Noorwegen hebben al plannen aangekondigd om middelen vrij te maken die sinds 2019 bevroren waren door milieugerelateerde onenigheden met de regering-Bolsonaro. Zelfs de handelsovereenkomst met de EU en Mercosur, die was vertraagd als gevolg van milieuproblemen die Frankrijk en Duitsland hadden aangehaald, kan nieuw leven worden ingeblazen. Tijdens de COP27-klimaatconferentie van november 2022 in Egypte, heeft de Braziliaanse president Lula aangegeven dat hij de COP in 2025 graag in Brazilië wil laten plaatsvinden aangezien het land, en Latijns-Amerika in het algemeen, de komende jaren een belangrijke bijdrage wil leveren aan het mondiale debat over de klimaatverandering.

Analist: Jolyn Debuysscher – J.Debuysscher@credendo.com