Kazachstan: Hoewel gezegend met een grote rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen niet risicovrij

Economische vertraging verwacht voor 2024

Voor Kazachstan is de weerslag van de Russische invasie in Oekraïne beperkt. Dit is deels te verklaren door de grote instroom van Russische migranten en geld, alsook door de grote toename van de export van goederen naar Rusland. Voor later dit jaar kijken we aan tegen een vertraging van de reële bbp-groei. Het is evenwel waarschijnlijk dat deze in 2025, onder de impuls van een verwachte uitbreiding van de productiecapaciteit in het bestaande Tengiz-olieveld, weer zal aantrekken (zie onderstaande grafiek van het reële bbp). Eventuele extra vertragingen in dit stadium kunnen de groeivooruitzichten voor 2025 echter sterk verminderen. Bovendien is de OPEC+ overeengekomen de olieproductie terug te schroeven, een verplichting waar Kazachstan als lidstaat niet onderuit kan. 

Het land mag dan wel rijk zijn aan minerale grondstoffen, toch blijft het diversifiëren van de economie buiten de olie- en gassector op de lange termijn een belangrijke uitdaging. Des te meer daar de overheid nog steeds een niet te verwaarlozen invloed op de economie uitoefent. Terwijl het privatiseringsplan van het land daarenboven erg traag verloopt, werd vorig jaar een versnelling aangekondigd. Het valt echter nog af te wachten hoe snel deze privatisering kan plaatsvinden. 

Gezonde overheidsfinanciën

Omdat de publieke sector een netto-crediteur is, blijven de overheidsfinanciën gezond. De bruto-overheidsschuld bedroeg vorig jaar minder dan 25% van het bbp. De komende jaren zal ze naar verwachting onder de 30% blijven, toch als er zich geen grote externe schokken voordoen. In het licht hiervan heeft de overheid besloten dit jaar opnieuw een fiscale regel in te voeren en de begroting eens te meer te consolideren. Hierdoor zou een verhoging van de overheidsinkomsten noodzakelijk kunnen zijn. De overheidsfinanciën zijn wel gevoelig voor de evolutie van de olieprijzen en -productie. Historisch gezien waren de olie-inkomsten immers goed voor ongeveer 25% van de totale overheidsinkomsten. Uit de ervaring met de banksector in 2008-2009 bleek bovendien dat overheidssteun niet zomaar een evidentie is, toch niet zonder expliciete overheidsgarantie. 

Sociale spanningen kunnen weer de kop opsteken

In januari 2022 leidden prijsstijgingen in het hele land tot grote sociale onrust, die met de hulp van Russische militaire troepen snel werd ingedamd. In de nasleep hiervan kwamen er vervroegde presidentsverkiezingen. Er werden eveneens diverse hervormingen aangekondigd, zoals de goedkeuring van een nieuw sociaal wetboek en een toename van de sociale uitgaven. Nieuwe sociale spanningen bleven uit, zelfs toen de inflatie in 2022 en 2023 verder steeg. Omwille van de vermeende corruptie (het land staat op de 93e plaats in de corruptieperceptie-index van Transparency International), het dreigende watertekort (ondanks de recente zware overstromingen) en de slecht verdeelde winsten van grondstofontginning blijft het risico echter bestaan. In het verleden zagen we ook wel kleinschalige protesten tegen de toenemende Chinese aanwezigheid in het grensgebied. Desondanks is het weinig waarschijnlijk dat deze situatie in de toekomst escaleert, aangezien China een belangrijke handelspartner en buitenlandse investeerder in Kazachstan is. 

Na een inflatiepiek heeft de centrale bank de inflatiedruk met succes doen afnemen. Vervolgens is ze haar monetair beleid beginnen te versoepelen (zie onderstaande grafiek, met de inflatie in het rood en de beleidsrente in het oranje). Dat is goed nieuws, de binnenlandse financieringskost voor zowel de publieke als de particuliere sector zal hierdoor allicht verlagen. 
 

Verslechtering van de lopende rekening van de betalingsbalans en het risico omtrent de afhankelijkheid van olie

In 2022 boekte Kazachstan nog een overschot, maar in 2023 evolueerde de lopende rekening van de betalingsbalans naar een tekort. De betalingen op de lopende rekening stegen immers sneller dan de inkomsten, die na een felle stijging in 2021 en 2022 licht terugvielen. Naar de toekomst toe zal de lopende rekening van de betalingsbalans wellicht deficitair blijven, ondanks de naar verwachting sterke toename van de olieproductie in 2025. 

Olie is goed voor meer dan 45% van de exportinkomsten, wat betekent dat de OPEC+-lidstaat sterk afhankelijk is van de evolutie van de olieprijzen en -productie. Bovendien is Kazachstan in hoge mate afhankelijk van het ‘Caspian Pipeline Consortium’ (CPC) voor het vervoer van zijn olie naar Europa, dat ongeveer 80% van de productie voor zijn rekening neemt. Zoals blijkt uit de onderbrekingen van het CPC in 2022, houdt dat een zwaar risico in voor de inkomsten uit olie-export van het land. Als gevolg van spanningen in de Zwarte Zee (het eindpunt van het CPC bevindt zich in Novorossiejsk, een Russische haven aan de Zwarte Zee) dreigen de oliestromen dus weleens te worden onderbroken. Als het al niet aan een ander Russisch besluit ligt om de oliestromen te verminderen, zoals in 2022, omwille van zogenaamd technische problemen. Om deze risico's af te zwakken probeert de Kazachse overheid – die een neutraal standpunt heeft ingenomen ten aanzien van de oorlog in Oekraïne – alternatieve handelsroutes te ontwikkelen, buiten het Russische grondgebied om. Het voornaamste initiatief in de regio is de ‘Middle Corridor’, een handelsroute om China via Kazachstan, Azerbeidzjan en Georgië met Europa te verbinden. Ondanks de potentiële voordelen voor deze landen vergt de volledige verwezenlijking ervan aanzienlijke investeringen in infrastructuur en coördinatie tussen de verschillende staten, wat tijd zal kosten.

Politiek risico op de korte termijn

De bruto-deviezenreserves staan op een relatief laag niveau (het goud en de activa van het Nationaal Fonds van de Republiek Kazachstan niet meegerekend), aangezien deze overeenstemmen met iets minder dan twee maanden aan import. Hoe dan ook, Kazachstan heeft toegang tot de financiële markten, want de overheidsfinanciën zijn gezond. 

Sinds de Russische invasie in Oekraïne is de export van Kazachstan naar Rusland sterk toegenomen. Ondanks de maatregelen die de overheid heeft genomen, is het risico op secundaire sancties toegenomen, met name voor de entiteiten die de westerse sancties tegen Rusland helpen te omzeilen. Met dit risico houden we rekening bij de beoordeling van het politieke kortetermijnrisico van Kazachstan, dat momenteel in categorie 3/7 is ingedeeld. Mochten er grootschalige sancties komen, dan zou dat het vertrouwen van de westerse investeerders in de Kazachse economie kunnen aantasten, waardoor de instroom van investeringen zou verminderen. 

Politiek risico op de middellange tot lange termijn

Kazachstan heeft een negatieve, maar aanvaardbare netto internationale investeringspositie, goed voor ongeveer 30% van het bbp in 2022 en 70% van de ontvangsten op de lopende rekening. Een groot deel van de buitenlandse verplichtingen bestaat uit buitenlandse directe investeringen, die de aantrekkelijke positie van het land in de ontginning (olie en mijnbouw) en de grote rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen benadrukken. De bruto-buitenlandse-schuld van Kazachstan evenwel, 72% van het bbp in 2022, zorgt er mee voor dat het politieke risico op de (middel)lange termijn in categorie 5/7 terechtkomt. Andere bepalende factoren voor dit risico - namelijk de solvabiliteit van een land, dan wel zijn vermogen om zijn buitenlandse schuld op de lange termijn terug te betalen - zijn onder meer de afhankelijkheid van grondstoffen, risico's in verband met secundaire sancties, het CPC, alsook de relatief gebrekkige rechtsstaat (het land scoort een 36e plaats op de governance-indicatoren van de Wereldbank), het gemiddelde niveau van corruptiebestrijding (49e plaats) en de kwaliteit van de regelgeving (53e plaats). Op dit ogenblik zijn de vooruitzichten omtrent risicoclassificatie op de middellange tot lange termijn stabiel.

Analist: Pascaline della Faille – P.dellaFaille@credendo.com