Internationale handel: Handelsbeperkingen nemen wereldwijd toe

De COVID-19-pandemie, oorlog in Oekraïne, voedselcrisis, geopolitieke spanningen, energietransitie en klimaatverandering hebben er allemaal toe bijgedragen dat handelsbeperkingen sinds 2020 wereldwijd sneller zijn ingevoerd. Volgens het IMF is het aantal handelsbeperkingen dat per jaar wordt ingevoerd bijna verdrievoudigd sinds 2019. Deze protectionistische maatregelen blijven de internationale handel schade berokkenen aangezien ze de uitgewisselde volumes beperken, de kosten voor bedrijven opdrijven en toeleveringsketens hinderen. Vooral de afgelopen weken werden er wereldwijd nieuwe beperkingen – de facto of de jure – ingevoerd op diverse locaties, in verschillende sectoren en om uiteenlopende redenen.

De techsector staat centraal bij (geo)politiek gemotiveerde beperkingen

Door de spanningen tussen de VS – en het Westen in het algemeen – en China is de techsector opnieuw getroffen door maatregelen die een impact hebben op de handel. De VS willen China’s toegang tot of productie van geavanceerde chips die worden gebruikt in gevoelige domeinen zoals het leger en kunstmatige intelligentie aan banden leggen. In dat verband hebben de VS het voorbije jaar verschillende maatregelen genomen met de Chinese hightechsector in het vizier. Deze maatregelen variëren van uitvoercontroles voor geavanceerde chips tot een recent verbod op investeringen van Amerikaanse bedrijven in Chinese geavanceerde halfgeleiders. Amerikaanse investeerders moeten nu ook investeringen in andere soorten halfgeleiders en kunstmatige intelligentie melden.

Nadat Nederland en Japan controles hadden ingesteld op de uitvoer van geavanceerde chipmachines, stelde China begin juli als tegenmaatregel uitvoerbeperkingen op gallium en germanium in. Dat zijn twee metalen die onder andere in apparatuur voor chipproductie en communicatie worden gebruikt. Sinds begin augustus moeten Chinese exporteurs een aanvraag indienen bij het ministerie van Handel om de metalen te mogen uitvoeren. Deze maatregel komt bovenop China’s verbod op het gebruik van de producten van de Amerikaanse geheugenchipproducent Micron in ‘kritieke nationale infrastructuur’.

Gallium en germanium zijn metalen die worden gebruikt voor de productie van chips, glasvezelkabels, elektrische voertuigen en een waaier aan telecomproducten. Ze worden ook toegepast in de defensie-industrie en de industrie van hernieuwbare energie, met inbegrip van zonnecellen en leds. China is de grootste producent van beide, met ongeveer twee derde van de wereldproductie van germanium en ongeveer 80% van gallium. Japan, Zuid-Korea, India en Taiwan zijn de grootste invoerders.

De omvang van de impact zal afhangen van de mate waarin uitvoercontroles de daadwerkelijke export beperken. Als de export van gallium en germanium slechts beperkt wordt teruggebracht, zijn er andere oplossingen mogelijk, maar bedrijven zullen tijd nodig hebben om zich aan te passen. Alternatieve landen voor aankoop zijn onder andere de VS, Canada en België voor germanium en Zuid-Korea en Japan voor gallium. Bovendien zijn er in Zuid-Korea grote voorraden van de overheid beschikbaar, wat de impact voor de chipproducenten in het land op zijn minst tijdelijk zou moeten verzachten. Als alle uitvoer zou worden geblokkeerd, zou dat een ernstig probleem vormen want alternatieve bronnen vinden zal, zeker voor gallium, vele jaren duren en bovendien erg duur zijn. In dat geval zouden de prijzen van de metalen, die tot nu toe weinig zijn gestegen, omhoog schieten. In de tussentijd zorgen de uitvoercontroles voor een zeker mate van onzekerheid bij zakelijke klanten en tonen ze aan dat Peking geen passieve houding wil aannemen met betrekking tot de technologische spanningen met het Westen. Dat onderstreept de mogelijkheid dat verdere maatregelen voor andere producten kunnen volgen.

Naar verwachting zal deze zet ook hoge kosten met zich meebrengen voor de Chinese producenten van deze metalen. Dat zijn meestal relatief kleine bedrijven die afhankelijk zijn van export.

Begin augustus werd een bijkomende reeks beperkingen ingevoerd voor de sector. Deze beperkingen kwamen als een verrassing en werden met onmiddellijke ingang ingevoerd door India. Het land beperkte de invoer van laptops en tablets om het ‘Make in India’-initiatief te ondersteunen en de binnenlandse hardwareproductie te bevorderen. Bedrijven zullen een vergunning voor ‘beperkte invoer’ nodig hebben om dergelijke apparaten naar India te versturen. De binnenlandse prijzen van deze producten zouden door schaarste kunnen stijgen. De maatregel treft daarbij voornamelijk bedrijven die hun toestellen niet in India assembleren zoals Apple of ASUS.

Handelsbeperkingen voor kritieke grondstoffen versneld door de energietransitie

De snel groeiende vraag naar kritieke grondstoffen zoals zeldzame aardmetalen, lithium, kobalt en nikkel, die cruciaal zijn voor het koolstofvrij maken van de economie, gaat gezien het geconcentreerde aanbod hand in hand met een toename van de internationale handel in zulke producten. De ontwikkeling van hun internationale handel gaat echter ook gepaard met een toename in uitvoerbeperkingen, voornamelijk in de vorm van exportbelastingen. Uit de OESO-database met uitvoerbeperkingen van grondstoffen blijkt dat uitvoerbeperkingen op kritieke grondstoffen sinds 2009 zijn vervijfvoudigd. Daaruit volgt dat 10% van de wereldhandel in kritieke grondstoffen nu met tenminste één maatregel voor uitvoerbeperking te maken heeft.

Ter illustratie: steeds meer landen leggen uitvoerbeperkingen en -verboden op ten voordele van hun binnenlandse activiteit. Indonesië is daar een voorbeeld van. De eilandengroep bant sinds 2020 de uitvoer van nikkelerts en heeft soortgelijke verboden uitgebreid naar andere grondstoffen zoals bauxiet en koper. Namibië was een van de laatste landen dat afgelopen juni een uitvoerverbod instelde op onbewerkt lithium en andere kritieke mineralen (kobalt, mangaan, grafiet en zeldzame aardmineralen). Er is omwille van de aanzienlijke lithiumreserves een groeiende belangstelling voor de rijkdommen van het land.

Toename in voedselnationalisme vanwege problemen met prijzen en voedselzekerheid

De toename in uitvoerbeperkingen voor voedsel, veevoer en meststoffen sinds de oorlog in Oekraïne is bijzonder opvallend. De Wereldhandelsorganisatie maakte begin 2022 melding van slechts één zo’n beperking in voege, maar eind februari 2023 waren dat er 68 en midden juli 2023 stond de teller nog op 59.

Sinds mei was er in de EU een tijdelijk verbod van kracht op de invoer van Oekraïense landbouwproducten (waaronder tarwe en maïs). Sommige landen (Polen, Slovakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije) maakten zich namelijk zorgen om dalende prijzen op hun markten doordat Oekraïense producten geblokkeerd raakten binnen hun grenzen. Volgens de beperkingen was enkel de doorvoer van deze gewassen door deze landen toegelaten. Na het aflopen van de overeenkomst op 15 september, heeft de EU besloten het verbod op te heffen omdat ze stelt dat er in die landen geen verstoringen van de markt zijn waargenomen. Polen en Hongarije hebben echter gezegd dat ze de beperkingen eenzijdig zullen blijven opleggen.

Naast geopolitieke factoren, ligt ook de klimaatverandering aan de basis van bijkomende handelsbeperkingen in de voedingssector. Op 20 juli kondigde India een exportverbod met onmiddellijke ingang aan voor alle witte en gebroken rijst (andere dan basmatirijst), wat ongeveer de helft van alle uitgevoerde Indiase rijst uitmaakt, om de binnenlandse voorraden te beschermen na een prijsstijging als gevolg van zware regens tijdens grillige moessons. Aangezien India met 40% van de wereldwijde rijstexport de grootste rijstexporteur is, heeft dit verbod een aanzienlijke impact op de internationale markt en prijzen, die sinds de invoering van het verbod ongeveer 20% zijn gestegen. Naar verwachting zal deze zet andere grote exporterende landen (voornamelijk Thailand en Vietnam) ertoe aanzetten hetzelfde te doen om hun eigen markten te beschermen. Dat zou de prijzen nog meer opdrijven, terwijl de markt toch al krap is en overschaduwd wordt door de komst van El Niño.

Er wordt daarentegen niet verwacht dat het recente invoerverbod dat China heeft ingesteld op Japanse zeevruchten, nadat Japan radioactief water van de verwoeste kernreactor van Fukushima is beginnen lozen, een grote impact zal hebben op de internationale markt. Japan is namelijk maar een kleine exporteur. Het verlies van de Chinese markt zou Japanse producenten echter schade berokkenen want China is goed voor ongeveer een vijfde van hun inkomsten.

De facto beperkingen op vrachtvervoer door extreme klimaatomstandigheden

Tot slot voelt ook het internationale goederenverkeer de impact van de doorvoerbeperkingen in het Panamakanaal, die werden ingesteld als gevolg van een droogte die de regio heeft getroffen. De huidige beperkingen, die verschillende maanden van kracht zullen zijn, hebben betrekking op de maximale diepgang van vaartuigen en op het aantal vaartuigen dat per dag gebruik mag maken van het kanaal. Door de wachttijden voor schepen – van soms langer dan een week – brengen de beperkingen extra vertragingen met zich mee. Scheepvaartmaatschappijen zien er ook hun kosten door stijgen. Tot nu heeft dat echter nog niet tot grote verstoringen van het verkeer geleid en zouden vrachttariefverhogingen binnen de perken moeten blijven dankzij een overschot aan containercapaciteit. De vrachttarieven voor containervervoer tussen Shanghai en New York zijn met 37% gestegen tussen eind juni en eind augustus.

Analist: Florence Thiéry – f.thiery@credendo.com