Digitale valuta, een nieuwe betaalwijze in de internationale handel?

Landen en ondernemingen lanceren digitale valuta

Digitale valuta waren het afgelopen jaar brandend actueel. Binnen de context van de COVID-19-pandemie stuikten de cashtransacties immers in elkaar. De verwachting is dat deze trend zal aanhouden, ook na afloop van de pandemie. Digitale valuta staan dan ook in de kijker als een potentiële alternatieve betaalwijze. Toch is het inmiddels meer dan tien jaar geleden dat de eerste digitale munt, de cryptomunt ‘bitcoin’, op de markt kwam (2009), en in het kielzog daarvan duizenden andere digitale cryptovaluta. Interessant hierbij is dat cryptovaluta vooral door private ondernemingen in het leven werden geroepen, niet door landen. Tot nog toe heeft alleen Venezuela een cryptomunt gelanceerd, namelijk de ‘petro’ in 2018. Ook een aantal andere landen hebben het onderwerp digitale valuta zeker bestudeerd. In 2019 overwoog ongeveer 80% van de centrale banken wereldwijd een eigen digitale munt uit te geven, maar dan wel als digitaal centralebankgeld (CBDC’s), niet als cryptovaluta. Een opmerkelijk voorbeeld is de Europese Centrale Bank, die in 2025 een digitale munt wil lanceren. Ongeveer de helft van de centrale banken is intussen het stadium van het conceptuele onderzoek voorbij en experimenteert met proefprojecten. In februari 2022, wanneer de Olympische Winterspelen zullen plaatsvinden in Peking, wil China een digitale staatsmunt lanceren, de ‘e-yuan’. Eind 2020 lanceerden de Bahama’s hun ‘sand dollar’ en zijn daarmee één van de landen die reeds het verst staan. De vraag is wat digitale valuta's nu eigenlijk zijn en of er naar de toekomst toe een nieuwe betaalwijze in zit voor de internationale handel?

Niet alle digitale valuta zijn hetzelfde

Er zijn allerlei soorten digitale valuta. Hier richten we ons op het grote verschil tussen cryptovaluta en CBDC’s. Cryptovaluta zijn valuta die niet door een centrale bank of een andere overheidsinstelling worden gegarandeerd als betaalmiddel.  Bij digitaal centralebankgeld is dat helemaal anders. Het gaat hier over het digitale equivalent van contant geld. Net zoals contant geld houdt een CBDC dus een schuld in ten overstaan van de centrale bank. Daarom heeft de aanvaarding van cryptovaluta alles te maken met het vertrouwen van de gebruikers in de technologie en, als de valuta een vaste koers volgt, in de private onderneming die borg staat voor deze vaste koers. In tegenstelling tot contant geld of tot CBDC’s, hangt deze aanvaarding niet af van het vertrouwen in een centrale bank. Hoe kunnen cryptovaluta dan zorgen voor vertrouwen bij de gebruikers? Cryptovaluta steunen op gedeeldgrootboektechnologie, zoals ‘blockchain’, waarbij een ‘grootboek’ (eigenlijk een gedeelde database) wordt opgemaakt dat binnen een netwerk wordt gehandhaafd. Dezelfde cryptovaluta mag niet tweemaal worden uitgegeven. Daarom verifieert en valideert elk lid van het netwerk transacties waarachter een technologie schuilgaat die terug te voeren is op computerisering en encryptie (steganografie). Zodra de leden van het netwerk tot een gedecentraliseerde consensus zijn gekomen, wordt de transactie toegevoegd aan het grootboek, waarin een volledig overzicht van de transacties staat. Een centrale bank of een overheidsinstelling heeft dus geen hand in cryptovaluta, wat bij CBDC’s wel het geval is. Cryptovaluta mag men daarenboven niet beschouwen als een schuld aan een overheidsinstelling. Zowel digitaal centralebankgeld als cryptovaluta bestaan in velerlei vormen. Bij CBDC’s zijn de onderliggende technologie (bv. het gebruik van een blockchain) en het doel (veilige haven bij een bankencrisis, instrument in het monetair beleid, enz.) al eens verschillend. Ook bij cryptovaluta zien we verschillen, zowel in de technologie die eraan ten grondslag ligt, als in het beoogde gebruik (bv. ruilmiddel, speculeren, bescherming tegen inflatie, enz.).

Waarom onderzoeken centrale banken eerder het gebruik van CBDC's dan van cryptovaluta?

In 2018 kwamen Rusland en Iran overeen om cryptovaluta te gebruiken voor hun handelsbetrekkingen. Het is immers een oplossing om sancties van de VS te omzeilen. Vrijwel alle transacties in USD gaan langs de VS. Als daarbij entiteiten zijn betrokken die de Amerikaanse overheid sanctioneert, dan worden deze transacties mogelijk geblokkeerd of geweigerd, ook al betreft het louter overeenkomsten tussen Rusland en Iran. SWIFT, ‘s werelds grootste systeem voor elektronisch betalingsberichtenverkeer, dat in het verleden samenwerkte met de VS rond meer doeltreffende sancties, staat bovendien buitenspel wanneer men cryptovaluta overmaakt. Dat is niet het geval bij de andere valuta. Sinds kort beginnen ook een aantal vooraanstaande bedrijven, zoals grote betalingsdienstenaanbieders (Visa en Mastercard), en PayPal, producten te aanvaarden of aan te bieden die in verband staan met cryptovaluta. Het lijkt dan ook niet noodzakelijk om nieuwe digitale centralebankmunten te lanceren. Toch is er een grotere kans dat deze laatste en niet cryptovaluta als betaalwijze worden gebruikt, en wel om verschillende redenen. Ondanks de recente belangstelling voor cryptovaluta valt de globale beurswaarde nog steeds onder de beurswaarde van grote bedrijven en is ze klein in vergelijking met de mondiale kapitaalmarkten. De aanvaarding van betaling in cryptovaluta is bovendien aan de geringe kant. Daardoor is het gebruik als ruilmiddel beperkt. De aanvaarding van cryptovaluta als betaalwijze stuit inderdaad op verscheidene problemen, zoals daar zijn: klantbescherming (persoonlijke levenssfeer en veiligheid), conformiteit met nationale wet- en regelgevingen (bv. belastingen) en het gebruik voor witwaspraktijken en financiering van terrorisme (vanwege de pseudoanonimiteit van veel cryptovaluta). In sommige landen heeft dat zelfs geleid tot een verbod op cryptovaluta. Verder zijn cryptovaluta niet geschikt voor gebruik in grote volumes. Ze zijn immers relatief langzaam en vergen een hoge rekencapaciteit (voor de onderliggende ‘blockchain’-technologie). Cryptovaluta slorpen dan ook enorm veel energie op. Er zijn ramingen dat het hele Bitcoin-netwerk (de populairste cryptovaluta) per jaar meer energie verbruikt dan een aantal landen, zoals Zweden of Oekraïne. De grootste uitdaging zit waarschijnlijk in de volatiliteit van de cryptovaluta. Momenteel worden ze slechts beperkt verhandeld en zijn ze minder liquide. Dat zorgt voor grote waardeschommelingen, waardoor ze interessant worden voor speculanten, maar minder interessant om te verhandelen. Grafiek 1 geeft de jaarlijkse waardeschommeling weer van de bitcoin, de bekendste en populairste cryptomunt ter wereld, ten opzichte van de USD (laatste update: 25 mei 2021). Op jaarbasis zijn de schommelingen erg groot en ook op maandbasis wint of verliest de munt soms 50% van haar waarde. Nu is het wel zo dat cryptovaluta voortdurend innoveren. Die sterke schommelingen probeert men tegen te gaan met zogenaamde ‘stablecoins’ die op reële activa, zoals wettige betaalmiddelen of goud, worden geënt. Als antwoord op de bovengenoemde problemen evolueren cryptovaluta constant. Om het risico te beperken dat private cryptovaluta de plaats innemen van de eigen betaalmiddelen, hebben overheden er belang bij om digitale munten te introduceren die hun steun genieten. Financiële stabiliteit op basis van louter private betalingssystemen is niet zonder gevaar. Met digitaal centralebankgeld zou dat gevaar minder groot zijn. In theorie zorgen CBDC’s er ook nog eens voor dat de centrale bank meer grip heeft op het monetaire beleid. Momenteel verhoogt de centrale bank de interestvoet in de hoop de kredietbeschikbaarheid van de banken te verminderen, hetgeen een impact heeft op de reële economie. Naargelang de vorm die de centrale bank kiest, zou een CBDC een rechtstreekse invloed kunnen hebben op de reële economie, bv. door negatieve interestvoeten op de rekeningen van de centrale bank. Een overheid zou er zelfs voor kunnen kiezen om het doen en laten van haar burgers te beïnvloeden. Positief gedrag kan ze belonen met extra, onmiddellijk beschikbare digitale valuta, slecht gedrag kan ze bestraffen door digitale valuta onmiddellijk te schrappen. 

CBDC als een manier om te betalen voor internationale handel?

In de huidige CBDC-(proef)projecten ligt de focus veelal op het binnenland. Zo worden CBDC’s voornamelijk opgezet voor binnenlandse gebruikers en voor het binnenlandse betalingssysteem. De recent gelanceerde ‘Bahamian Sand Dollar’ is bv. enkel bedoeld voor lokaal gebruik. Helaas zijn het wet- en regelgevende kader, alsook de betalingssystemen vaak van die aard dat ze grensoverschrijdende betalingen met CBDC's in de weg staan. Omwille van de onderliggende technologie werken CBDC’s sneller, goedkoper en meer inclusief (m.b.t. ‘underbanked’ personen en instellingen) dan de huidige systemen voor grensoverschrijdende betalingen. Het internationale gebruik ervan hoort gepaard te gaan met extra aandacht voor de veilige werking van het internationale monetaire en financiële systeem. Een CBDC van één rechtsgebied kan een weerslag hebben op het monetaire beleid of de financiële stabiliteit van een ander rechtsgebied, met bv. ongewenste volatiele buitenlandse wisselkoersen als gevolg. ‘Digitale dollarisering’ is ook een mogelijkheid. In dit geval wordt de digitale valuta gebruikt naast of in plaats van de binnenlandse munt van een ander land. Dat gebeurt doorgaans wanneer de munt van het land, door hyperinflatie of instabiliteit, zijn nut als ruilmiddel verliest. Naargelang de manier waarop de digitale centralebankmunt wordt geïmplementeerd, is er een risico dat de CBDC wordt gebruikt om wetten en regelgeving bij grensoverschrijdende betalingen te omzeilen (bv. belastingontduiking en ontwijking van controle op kapitaalverkeer).

De centrale banken zijn evenwel op zoek naar manieren om deze problemen op te lossen, met name door samen te werken. China gaat nog een stap verder. Wereldwijd ontwikkelt het een op blockchaintechnologie gebaseerd servicenetwerk (BSN). In februari 2021 kwam dan de aankondiging dat SWIFT een joint venture heeft opgezet met de Chinese centrale bank, meer bepaald met het clearinghuis en met het instituut dat onderzoek verricht naar digitale valuta. Hoewel het BSN nog in de ontwerpfase zit, is het de bedoeling een globaal digitaal betalingsnetwerk uit te rollen dat de CBDC’s van verschillende landen ondersteunt. Uiteindelijk wil men komen tot een gestandaardiseerde transfermethode en betalingsprocedure voor de digitale valuta. Bij toekomstige internationale financiële transacties zou hiervoor zelfs een centrale rol weggelegd kunnen zijn. Als die ontwikkeling een feit en een wijdverspreid gebruik wordt, dan is er kans dat een verschuiving optreedt in het geopolitieke landschap. Momenteel hebben de VS in hoge mate controle over internationale financiële transacties (door het wijdverbreide gebruik van de USD). Als het Chinese BSN evenwel wordt geïntroduceerd en op brede aanvaarding mag rekenen, dan zou China een gelijkaardige invloed krijgen. Dat is niet zomaar denkbeeldig, want de VS benadrukten onlangs nog dat ze niet als eerste een CBDC hoeven te lanceren (ook al verklaarde de regering van Biden onlangs dat een CBDC een prioriteit was). Een Chinese CBDC zou op internationaal vlak aan belang kunnen winnen, met name in Afrika. Omdat tal van Afrikaanse economieën ‘underbanked’, maar via mobiele apparaten steeds meer verbonden zijn, hebben digitale betalingen en valuta hier veel speelruimte. Desalniettemin hangt er veel af van de configuratie van de CBDC en van het omkaderende beleid (de yuan is bv. onderworpen aan kapitaalcontroles).

Op de korte termijn is een CBDC dus in eerste instantie bedoeld voor lokaal gebruik. Ook voor de internationale handel wordt het gebruik van CBDC’s steeds waarschijnlijker, maar dan op de langere termijn. Landen die een internationaal aanvaarde digitale munt uitgeven of een universeel digitaal betalingsnetwerk uitrollen dat de CBDC's van verschillende landen ondersteunt, halen mogelijk voordeel uit die pioniersrol (toch als er een oplossing komt voor de verscheidene problemen met CBDC’s in de internationale handel). Mocht een land vóór de VS een breed aanvaarde CBDC lanceren, dan zou dat zelfs kunnen resulteren in een geopolitieke verschuiving van de financiële macht, weg van de VS.

Analist: Jolyn Debuysscher – j.debuysscher@credendo.com