Zuid-Afrika: Redelijk economisch herstel onder wereldwijd moeilijke omstandigheden

• Hogere groeiverwachting voor 2022 dan vóór COVID-19 ondanks structurele en tijdelijke beperkingen.
• De externe en de begrotingsbalans doen het goed dankzij de sterk stijgende metaal- en mineraalprijzen.
• De buitenlandse overheidsschulden in lokale valuta zijn gedaald ten voordele van de binnenlandse overheidsschuld.
• Credendo bevestigt de stabiele vooruitzichten voor de landenrisicobeoordeling van Zuid-Afrika.

Relatief optimistische groeiprognoses ondanks talrijke obstakels

Na de opheffing van de COVID-19-beperkingen, heeft een opleving van de gezins- en overheidsuitgaven de reële bbp-groei in 2021 opgedreven tot 4,9%, terwijl de groei in 2022 volgens de WEO-prognoses van het IMF naar verwachting 1,9% zal bedragen. Ondanks de terugval ten opzichte van vorig jaar wijst dit op een sterker groeiniveau dan voor de pandemie. De groeibeperkingen van Zuid-Afrika hebben zowel tijdelijke als structurele oorzaken. Langdurige structurele problemen zoals energietekorten, hoge werkloosheid en ongelijkheid moeten worden aangepakt opdat het land op langere termijn zijn volledige potentieel zou kunnen benutten. De werkloosheid in Zuid-Afrika is sinds het einde van de apartheid aanzienlijk gestegen en is met 35% een van de hoogste in de opkomende markten. Bovendien hebben overstromingen in de provincie KwaZoeloe-Natal in april de handel zwaar verstoord, terwijl een groeivertraging bij belangrijke handelspartners (Verenigde Staten, eurozone) en het conflict tussen Rusland en Oekraïne de groeibeperkingen in Zuid-Afrika op korte termijn nog zullen versterken. Zoals in veel landen wordt de centrale bank van Zuid-Afrika momenteel geconfronteerd met een lastige afweging. De inflatie moet namelijk ingeperkt worden zonder het economisch herstel in gevaar te brengen. Sinds november 2021 heeft de Zuid-Afrikaanse Reservebank de beleidsrente geleidelijk verhoogd. In juni 2022 werd een verhoging op jaarbasis met 1 procentpunt vastgesteld, en bedroeg de rente dus 4,75% (zie grafiek).

Voorzittersverkiezingen ANC domineren politieke klimaat

Het ANC (Afrikaans Nationaal Congres) heeft bij de gemeenteraadsverkiezingen van november 2021 zijn laagste aantal stemmen ooit behaald. Dat toont aan dat de ontevredenheid over de regeringspartij toeneemt. Naast ernstige sociaal-economische hindernissen, hebben de opeenvolgende verslagen van de gerechtelijke ‘Zondo-commissie’ over corruptie en ‘state capture’ (gijzeling van de staat) de reputatie van het ANC alleen maar verslechterd. Er bestaat nog steeds een aanzienlijk risico op gewelddadige protesten wanneer de voorwaardelijke vrijlating om medische redenen van voormalig president Jacob Zuma ongedaan zou worden gemaakt. Deze zouden vergelijkbaar zijn met de onrusten die ontstonden na zijn arrestatie in juli 2021. President Cyril Ramaphosa zal zich tijdens het verkiezingscongres in december 2022 opnieuw kandidaat stellen als hoofd van het ANC voor de komende vijf jaar. Een recent corruptieverslag is echter ook zeer kritisch over de rol van de president in het verdoezelen van de diefstal van miljoenen Amerikaanse dollars in buitenlandse valuta. Toch blijven zijn kansen relatief goed, aangezien hij de enige vooraanstaande figuur is die populair is bij meer dan alleen de ANC-kiezers. Bovendien is het onwaarschijnlijk dat zijn tegenkandidaten voor het voorzitterschap over het ANC hem al te zwaar zullen aanpakken over deze zaak. Ze riskeren zo namelijk de kansen van het ANC te verminderen voor de algemene verkiezingen van 2024. De regeringspartij zal geconfronteerd blijven worden met verschillende uitdagingen in aanloop van de algemene verkiezingen. Eerst en vooral moeten ze de partij intern vernieuwen, ervoor zorgen dat instellingen meer macht krijgen om diepgewortelde corruptie aan te pakken, en hervormingen doorvoeren die investeringen en ontwikkeling bevorderen. Een ander groot risico houdt verband met de klimaatverandering, aangezien het land in een droogtegebied ligt, terwijl de economie sterk afhankelijk is van klimaatgevoelige sectoren zoals land- en bosbouw en toerisme. Veranderende neerslagpatronen en stijgende temperaturen leiden ook tot de verspreiding van ziekten en doen sociale spanningen toenemen.

Ondersteuning voor de Zuid-Afrikaanse externe en begrotingsbalans dankzij sterkere handelsvoorwaarden

Sinds 2019 zijn de Zuid-Afrikaanse overheidsfinanciën meer onder druk komen te staan door zware financiële steun voor overheidsinstanties die in slechte papieren zaten (met name Eskom), hogere financieringskosten en zware loonlasten in de overheidssector. Meer recent lijkt het erop dat de externe en de begrotingsbalans van Zuid-Afrika baat hebben bij de hoge prijzen van de belangrijkste exportgoederen uit de metaal- en mijnbouwsector als gevolg van de oorlog in Oekraïne. De hoge goud-, platina- en steenkoolprijzen compenseren in feite het effect van de stijging van olie- en voedselinvoerkosten. De bijkomende toename van belastinginkomsten zal de verwachte stijging van de overheidsschuld (die tegen eind dit jaar naar schatting 70% van het bbp zal bedragen) afremmen aangezien momenteel wordt geschat dat het totale begrotingstekort in 2022 5,8% van het bbp zal bedragen in plaats van de 7,5% die eerder dit jaar werd verwacht. Het aanzienlijke handelsoverschot in 2021 en 2022 zal resulteren in een positief saldo op de lopende rekening. Dat zal op zijn beurt de depreciatiedruk op de rand als gevolg van de verkoop van obligaties in lokale valuta temperen. In feite heeft de mogelijkheid om in eigen land te lenen, Zuid-Afrika geholpen om de gevolgen van de pandemie voor zijn buitenlandse schulden te doorstaan. Zuid-Afrika heeft overheidsobligaties uitgegeven in lokale valuta. Niet-ingezeten beleggers verkopen deze obligaties weer sinds begin 2022. Dankzij de sterke binnenlandse financiële markt van Zuid-Afrika werd het grootste deel van de kapitaaluitstromen echter gecompenseerd door binnenlandse aankopen van staatsobligaties door lokale beleggers. Bijgevolg is het aandeel van de binnenlandse overheidsschuld toegenomen, waardoor de algemene buitenlandse schuld van Zuid-Afrika is gedaald. Niettemin blijven een aanhoudende begrotingsconsolidatie, bestuurshervormingen en het aanpakken van langdurige binnenlandse beperkingen van essentieel belang voor duurzame overheidsfinanciën op de lange termijn. Verwacht wordt dat het saldo van de lopende rekening vanaf 2023 weer zal omslaan in een beperkt tekort dat naar verwachting volledig zal worden gefinancierd. Credendo beschouwt de algemene vooruitzichten voor de risicobeoordeling van Zuid-Afrika als stabiel.

Analist: Louise Van Cauwenbergh – l.vancauwenbergh@credendo.com